Dostluk (Özet) : Dostluk, her şeyden önce bir düzen demektir. Ancak hukukun öngördüğü düzen, çalışarak gerçekleneşeli bir düzen değildir. Dostluk, maşer içre insanoğluın fiilen elbette davrandıklarını değil, elbette davranmaları icap ettiğini gösterir. Dostluk, namına uyulmak ve uygulanmak sinein vardır. Adalet değeri dolayısıyla, insanoğlu arası ilişkileri bir düzene atmak, maşeri ömürın gerçekleşmesini getirmek ister. İnsanlara, “Bana uy; Beni gerçekleştir” buyruğu ile seslenir. Dostluk düzeni, doğduğu andan itibaren kişinin huzursına kabul edilmesi ve uyulması gereken, kesin dosdoğru kurallar olarak çıkar. İnsan, özgür bir varlıktır ve iradesini hukukun buyrukları doğrultusunda kullanabileceği kabil, onlara aykırı bir yönde de kullanabilir. Bu nedenle maşer içre insanoğluın hareket ve davranışlarının dostluk kurallarına uymaması, her dönem mümkündür. “İşte dostluk, kişioğlu davranışlarını değerlendiren, çıkar çatışmalarına çözüm getiren kurallardan, normlardan meydana mevrut bir tertibat, bir bütündür.” İnsan-kişioğlu, kişioğlu-natür ilişkilerinin insanlığın eş çıkarı ve huzuru sinein evrensel ilkelerle güvence şeşna düzenınmasıdır. Dostluk, âdemiyet seviyesi sinein göstergedir. Hukukun temeli, kaynağı üzerine birbir hayli kuruntu ortaya atıktır. Bunlar kaynağı: tanrı, dershane çıkarları, maşer sözleşmesi, natür ve insanoğlu olarak belirten temalerdir. Dostluk Nedir Dostluk, toplumun umumi menfaatini veya fertlerin ve toplumun eş iyiliğini getirmek için konulmuş olan ve kamu gücüyle desteklenen kaide, gerçek ve seçimın kâffesidür. Elan geniş bir tanılamamıyla dostluk, adalete yönelmiş maşeri yaşamma düzenidir. Dostluk Kelime Fehvaı Dostluk kelimesi Arapça “gerçek” kökünden gelir ve gerçek kelimesinin çoğheybetli olarak bilinmektedir (galat-ı meşhur). Arapçda “gerçek” kelimesinin çoğheybetli “ah’kak”tır. Türk Lisan Kurumu’na bakılırsa dostluk kelimesi, “Toplumu düzenleyen ve devletin yapmış oldurım zorlaü belirleyen yasaların kâffesidür”. Bunun haricinde hukukun “haklar” manaı da vardır. Mecazi anlamda ise, ahbaplık, hukuk manaında da kullanılır. Yöntem Fehvaı Dostluk dönemden döneme değişmiş olduğu sinein hala doyurucu bir tanılamam dokumalamamıştır. Kant “Dostlukçular hala hukukun tanılamamını aramaktadırlar” der. Günümüzde en çok kabul edilen tanılamamı ise: “Belli bir zamanda belirli bir toplumdaki ilişkileri düzenleyen ve uyulması büyüklük zoruna (müeyyide) sargılanmış kurallar kâffesidür.” Ilmî bir disiplin olarak dostluk, kendi içre anayasa olarak ikiye ayrılır. Umumi olarak hukukun zevat arası ilişkileri sayfa kayran kısmına Özel Dostluk, zevat ile büyüklük veya devleti oluşturan kurumlar arası ilişkileri düzenleyen kısmına ise Bütün Hukuku adı verilir. Bu kocaoğlanrım roma hukukundan kalma bir ayrımdır (ius privatum-ius publicum). Medeni Dostluk, Ticaret Hukuku ve Devletler Özel Hukuku özel hukukun, buna mukabele Esas Hukuku, Ceza Hukuku ve İdare Hukuku kamu hukukunun sarrafiyelıca madun dallarıdır. Dostluk Kuralları ve Özellikleri Hukuku sair toplumu regülatör kurallar olan örf ve adetler, gelenekler ve dinlerden kocaoğlanran özellik büyüklük tarafından güvenceye düzenınmış ve cebri yapmış oldurımlara ehil olmasıdır. Dostluk kuralları kişioğlu davranışlarını düzenler ve bulunmuş olduğu toplumun kırat hükümlarını taşır. Soyutluk ve genellik özelliği sayesinde benzeşim nitelikteki umum durumlarda uygulanması sağlanır. Yapmış oldurım (Müeyyide) Dostluk kayranında yapmış oldurım kamu gücü ile uygulanır. Hukuka uymayı zorlama, uymayanları cezalandırma ve uyulmadığı durumlardaki zararları en aza indirmek sinein kullanılır. Dostluk düzenini sağlamayı ve korumayı ammaçlayan yapmış oldurımlar gene dostluk düzeninin öngördüğü şekilde alegori getirilir. Maddi ve tinsel yapmış oldurımlar olarak ikiye ayrılır. Maddi yapmış oldurımlar hukuka aykırı durumlarda uygulanırken tinsel yapmış oldurımlar bu durumları karışmak sinein kullanılır. Ceza hukukunda ölüm, mahpus ve tıkır cezaları; anayasa hukukunda siyasetten men, fırka kapatma; vergi hukukunda vergi ve gümrüksüzçılık cezaları kabil derece derece dostluk dallarında derece derece yapmış oldurımlar vardır. Hukukun Dayanağı Hukukun dayanağı ile müteallik çeşitli dönemlerde kuramlar üretilmiştir. Bunları sıralamamız gerekirse; zihini bir irade olarak gkalıntı kuramlar, irade dışı olarak gkalıntı kuramlar ve pozitivist kuramlar. Bu kuramların bazılar felsefik değil ortaya konduğu dönemin sorunlarını çözmek veya siyasi temaleri dostluk biliminde dile getirme ihtiyacından ortaya çıkmıştır. İdesi ve ideali türe olan dostluk, umumi olarak şu şekilde tanılamamlanabilir: “Dostluk, adalete yönelmiş maşeri bir yaşamma düzenidir.” Bu tanılamamdan, hukukun üç ayrı fonksiyonu alegori getirdiğini görmekteyiz. Bu fonksiyonlar düzen, ameliye yarar ve adalettir. Hukukun Toplumdaki Fonksiyonları 1. Düzen Fonksiyonu Hukukun bu fonksiyonu ile anlatılmak istenen, hukukun maşeri ömürı düzenleyip insanoğluın barış ve emniyet içre bir arada yaşamalarını sağlamaktır. 2. Pratik Yarar (Içtimai İhtiyaçların Kontralanması) Hukukun ameliye amacını, maşeri gerçeklik belirler. Dostluk bu fonksiyonu ile maşer içre yaşayan insanoğluın, birbirleri ile inşa etmek zorunda oldukları ilişkilerini ve biyolojik, ruh bilimsel bir varlık olarak insanın dokumasından meydana gelen ihtiyaçlarını huzurlamaya çdüzenışır. Dostluk bu fonksiyonu ile mevlit, muta nikâhı, ölüm vb. önemli biyolojik olayları da çeşitli hükümlerle düzenler. Tek dostluk düzeni ömürın anayasa gerçeklerini görmezden gelemez. Dostluk düzeni, insanın tabii dokumasına ve bundan müterakki mevrut ihtiyaçlarına usturuplu sürdürmek zorundadır. Dostluk önemli ölçüde, hesaplı gerçeklere de bağlıdır; hesaplı ihtiyaçlara uymalı ve onları huzurlamalıdır. 3. Adalet Dostluk bu fonksiyonu ile belirli bir aranjman şeşna aldığı toplumsal ihtiyaçları, özü salt bir eşitlik düşüncesi olan türe ölçüsüne vurarak sahici kimliğini kazanır. Hukukun idesi ve ideali adalettir. En kısaltarak tanılamamıyla türe, “bir eşitlik düşüncesi”dir. “Adalet, nesnel (objektif) ve öznel (sübjektif) sürdürmek üzere dü derece derece anlamda kullanılır. Adalet aslında ahlâki bir kavramdır; Bu kapsamda, fazilet, fazilet manaında şahsi bir özelliği deyimler. şahsiyet her dönem haklı olana yönelir, herkese kendine düşeni toka etmek uğrunda daima ve değteamülmez bir çaba gösterir. İşte bu hareket ve çabayı gösteren türe, özne (süje) ile müteallik oluşundan ötürü öznel (sübjektif) türe olarak nitelenir. Bir fazilet olan öznel adaletin haricinde ve ondan önce nesnel (objektif) bir türe konseptı vardır. Nesnel türe, kişinin bir özelliğini değil, kişilerin müşahhas durumlarda gerçekleştireceği ilgi biçiminin bir özelliğini deyimler. İşte dostluk kayranında hukuki kırat olarak söylenti konusu olan türe de, bu nesnel anlamda adalettir. Çünkü dostluk, insanoğlu arası ilişkileri biçimlendiren, onlara görünür ve alacaklanabilir bir düzen veren, bu amaca yönelen normlar kâffesidür.” Maşer sineindeki davranış ve ilişkilerin değerlendirilmelerini sineermiş kurallar umumü olarak dostluk, bu değerlendirmelerde türe ölçüsünü kullandığı ve içmek durumunda bulunduğuna bakılırsa, adaletin böylece, hukukun da bir değerlendirilme ölçüsü olacağı doğaldır. Dostluk normlarında türe acaba ne ölçüde yansıtılmıştır ? Bulunan dostluk ne denli adaletlidir ? İşte burada kanun üstü türe konseptı ortaya çıkmaktadır. Bu, tüm dostluk sistemine ve sistemlerine hâkim bulunan, nesnel ve salt bir kırat niteliğindeki adalettir. Dostluk bir maşer düzenini sineerir. Hukukun varlık nedeni de adalettir; ister bulunan düzeni mukayyet olmak, gerekse onu değteamültirmeyi meşrulaştırmak sinein her dönem adalete sarrafiyevurulur. Nesnel ve kanun üstü türe hukukta huzurmıza müesses dostluk düzenlerinin birincil örneği, olması gereken dostluk manaında dostluk idesi olarak çıkar. Bu niteliği ile türe, bulunan dostluk düzenlerinin namına usturuplu olup olmadığı açısından bir kırat ve kıymetlendirme ölçüsü evet. Tekrar bu özelliği ile türe, aynı zamanda hukukun idealidir. Hukukun hazırlamak amacını güttüğü şey adalettir. Birbirleri ile yapıcı ve zararlı huzurlıklı ilişkilerde bulunan bu üç fonksiyon denge içre olduklarında, adil bir dostluk düzeninin gerçekleşmesi sağlanır. Normal olarak tüm dostluk normları bu üç fonksiyonu da kapsar. Sonuç olarak dostluk, hem adaleti gerçekleştirecek, hem maşeri yaşamma uyacak, hem de bu maşeri ömürın barış içre sürebilmesi sinein bir düzen görünümünü sağlamaya çdüzenışacaktır.